HFPC i Press Club o projektach ustaw medialnych: nie będzie odpolitycznienia i pluralizmu, niepełna misja publiczna

Opinia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka o ustawie o mediach narodowych - wciąż brak oddzielenia mediów od świata polityki

HFPC przygotowała opinię prawną pakietu ustaw reformujących media publiczne i przekształcających je w media narodowe. W opinii zwrócono uwagę nie tylko na same przepisy ustawy, ale również na sposób jej przygotowania - nowelizacja została zgłoszona ponownie jako projekt poselski, a nie rządowy, co umożliwia pominięcie konsultacji społecznych podczas prac nad projektem. Projekt zgłoszono w tym trybie mimo wcześniejszych zapewnień, że opinia publiczna będzie miała możliwość większego zaangażowania się w proces zmian w mediach publicznych w dalszych etapach prac. „Brak konsultacji społecznych i nietransparentny sposób przygotowania ustaw niewątpliwie same przez się muszą więc powodować negatywny odbiór proponowanych zmian, nawet jeśli poszczególne rozwiązania można oceniać pozytywnie” - czytamy w opinii.

Wątpliwości HFPC wzbudziła definicja misji publicznej sformułowana w projekcie. Choć samą próbę jej wprowadzenia do przepisów należy ocenić pozytywnie, to w niewystarczający sposób odnosi się do pluralizmu, niezależności i apolityczności mediów publicznych. Wątpliwości budzi też brak uwzględnienia zakazu mowy nienawiści oraz zastosowanie szeregu nieostrych pojęć, takich jak „tradycja narodowa” czy „wartości patriotyczne”.

„Jednocześnie zastrzeżenia budzi obowiązek nadawania przez media publiczne stanowisk Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezydenta Rzeczypospolitej i Prezesa Rady Ministrów. Tak daleko idące uprawnienia budzą wątpliwości w zakresie niezależności redakcyjnej mediów publicznych. Zasadne byłoby więc ograniczenie obowiązku publikacji do «oświadczeń dotyczących ważnych zagadnień państwowych», nie będących wyrazem poglądów osób sprawujących władzę” - powiedziała Dominika Bychawska-Siniarska, prawniczka HFPC.

Wątpliwości rodzi również powołanie Rady Mediów Narodowych, ponieważ stworzenie nowego organu może być traktowane jako próba ominięcia Konstytucji i osłabienia konstytucyjnego organu, jakim jest Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT). Co więcej, przepisy o Radzie Mediów Narodowych nie likwidują podstawowego zarzutu, jaki był formułowany wobec KRRiT, tj. jej politycznego charakteru. Projekt nie przewiduje gwarancji apolityczności Rady Mediów Narodowych, która wybierana jest przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej.

W opinii HFPC, projekty ustaw w niewystarczającym stopniu odpowiadają również na rozwój technologii, w tym rosnące znaczenie Internetu. Ustawa powinna regulować zasady funkcjonowania platform internetowych mediów publicznych oraz dążyć do ich ujednolicenia

Apel Stowarzyszenia Wolnego Słowa o rozwagę w tworzeniu mediów narodowych

Zarząd Stowarzyszenia Wolnego Słowa, działając na rzecz „wprowadzenia aktów prawnych gwarantujących swobodę wypowiedzi i prawo pełnego dostępu do informacji” (art.8 Statutu SWS), z niepokojem przyjmuje tryb procedowania oraz część zapisów trzech ustaw: o mediach narodowych, opłacie audiowizualnej i ustawy je wprowadzającej. Wniesienie ich jako projektu poselskiego, bez uzgodnień rządowych i czasu wystarczającego na szeroką konsultację publiczną, grozi przyjęciem prawa niezgodnego z interesem publicznym, regulacjami europejskimi i Konstytucją.

Nowe ciało kierujące mediami publicznymi - Rada Mediów Narodowych (RMN)- przejmie część kompetencji Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, organu konstytucyjnego, odpowiedzialnego za wolność słowa, prawo do informacji i interes publiczny w radiofonii i telewizji. Już ta jedna zmiana wystarczy, by mieć wątpliwości co do konstytucyjności tej ustawy. Jest ich jednak znacznie więcej. Na przykład ta, że opłata audiowizualna ma być „zryczałtowaną daniną publiczną” ponoszoną przez „odbiorców końcowych energii elektrycznej”. Takie zdefiniowane kręgu jej płatników zaprzecza zasadzie równości obciążania obywateli daninami i także może być podważone podczas kontroli konstytucyjnej. Należy rozważyć inne metody finansowania mediów publicznych, np. z budżetu.

Władze mediów publicznych będą powoływane, nie tak jak obecnie, na gruncie ustawy z 30 grudnia 2015 r. przez Ministra Skarbu, lecz przez Radę Mediów Narodowych, wybieraną przez Sejm, Senat i Prezydenta. To dobra zmiana, bo odbiera ona politykom bezpośredni wpływ na media publiczne, zgodnie z regulacjami Unii Europejskiej i Rady Europy.

Politycy i rząd będą jednak mieli silny, pośredni wpływ na media narodowe i na ich Radę. Marszałek Sejmu powołuje Przewodniczącego RMN, ministrowie: finansów, kultury, spraw zagranicznych, szefowie UOKiK i UKE opiniują prace RNM i z nią współdziałają. Członkami RMN będą mogli być posłowie i senatorowie, głównie partii rządzącej, skoro dla opozycji zarezerwowano tylko jedno z sześciu miejsc w jej składzie, zamiast na przykład połowy.

Przypominamy, że w 2008 r. nasze Stowarzyszenie przedstawiło koncepcję ram prawnych nowego ładu mediów elektronicznych, w której TVP i Polskim Radiem zarządzali dyrektorzy powoływani przez rady, łączące funkcje rad nadzorczych i programowych, powoływane przez Sejm na podstawie konkursu organizowanego przez KRRiT. Jest także wiele innych projektów ustaw medialnych, których rozwiązania można wykorzystać w dyskusji nad ustawami o mediach narodowych.

Wymaga to czasu, rozwagi, otwartości na dyskusję i chęci wypracowania optymalnych rozwiązań dotyczących niezależności mediów narodowych i ich finansowania. Apelujemy o to do władz ustawodawczych, rozpoczynających w tym tygodniu pracę nad wniesionymi do Sejmu projektami ustaw.